Het Geelvinck Pianoforte Festival in retrospectief

Met twee openbare masterclasses door Stanley Hoogland en Michael Tsalka werd op 14 oktober 2013 de derde editie van het Geelvinck Pianoforte Festival in ons museum afgerond. Maar liefst vier wereldpremières voor pianoforte tafelpiano, waaronder het zeer aansprekende “Waterspel” van René Samson (Paramaribo/Amsterdam), en twee Nederlandse premières waren onder meer het resultaat van een week muziek voor de historische pianoforte tafelpiano en vleugel. Het doel om het stof van de tafelpiano te blazen en de historische piano onder de aandacht van een breder publiek te brengen, lijkt daarmee geslaagd te zijn. 

Eigentijdse composities

Uniek in de wereld is de presentatie van nieuwe, eigentijdse composities voor de historische tafelpiano. Om te bewijzen dat de pianoforte tafelpiano ook voor eigentijdse componisten een interessant en karakteristiek instrument is, werd in 2011 voor de eerste editie van het Geelvinck Pianoforte Festival een internationaal compositieconcours uitgeschreven. Sedertdien hebben componisten over de gehele wereld  bijdragen geleverd, onder meer uit Rusland, Japan, Mexico, Verenigde Staten, Duitsland en vanzelfsprekend Nederland. Naar aanleiding van de ervaring van de voorgaande twee edities, werd er dit jaar voor gekozen om – in plaats van een concours – het format van een presentatie met een beoordeling door een auditiecomité te verkiezen. Er waren maar liefst zes inschrijvingen uit Duitsland, China, Mexico, Engeland en Nederland. 

Tevens werden vijf van de winnende composities uit de twee voorgaande edities opnieuw uitgevoerd. Hiervoor zetten negen fortepianisten en andere musici zich in, onder meer op de koto, een traditioneel Japans snaarinstrument, dat zich bijzonder goed laat combineren met de pianoforte tafelpiano. Geen ander internationaal festival geeft deze aandacht aan de pianoforte tafelpiano.

De historische tafelpiano’s variëren van een Broadwood uit 1821 met een warm en rond geluid tot de veel strakkere klankkleur van het Weense mechaniek uit dezelfde tijd van de hand van Joachim Ehlers, en van het typische “pianoforte” geluid van de Broadwood uit 1803 tot de vroege (1789) Londense Buntebart & Sievers, die qua klankkleur nog veel weg heeft van een klavecimbel. Deze instrumenten worden bespeeld door Michael Tsalka (hiervoor speciaal overgekomen uit Zweden), Anna Maria McElwain (uit Finland), Kaoru Iwamura, Marja Bon en Ere Lievonen. De sopraan Irene Maessen zong dit jaar het vorig jaar meedingende werk van haar zuster Sylvia Maessen, “Les Plaies du Mondes”, op tekst van Omar Khayam.

Het Auditiecomité staat dit jaar onder leiding van Willem Brons en bestaat verder uit Stanley Hoogland, Christo Lelie, Marcel Baudet en Frederic Voorn. Dit jaar sprong er vooral uit de nieuwe compositie “Waterspel” van René Samson (Paramaribo/Amsterdam), samen met klassieke gitarist Stefan Gerritsen en uitgevoerd door Kaoru Iwamura op de Weense Ehlers tafelpiano. Andere inzenders waren Leonardo Coral (Mexico) met het opvallend lange stuk “Aforismos” uitgevoerd door Anna Maria McElwain op de Ehlers tafelpiano, de Chinese componist Liu Qing (Peking) met “Prelude & Fuga” uitgevoerd op de Broadwood tafelpiano uit 1821, Daniel Loumans (Berlijn) met “African Asylum” en Mari-anne Hof met “Piatka”, beide eveneens uitgevoerd door Michael Tsalka, alsmede James Hewitt met Sonatina “La Samba” voor tafelpiano, viool en cello, uitgevoerd door Ere Lievonen op de Broadwood uit 1803. Vorig jaar waren onder voorzitterschap van Martijn Padding, de prijswinnaars de Russische Anna Mikhailova en de Nederlandse Miranda Driessen; ook deze werken werden op 13 oktober opnieuw uitgevoerd en opgenomen.

Tijdens het openingsconcert van het festival op 8 oktober j.l. voerde Anna Maria McElwain reeds de wereldpremière uit van “Notturno van het Kallavesi Meer”, het negende deel van de serie voor pianoforte tafelpiano geschreven door de Finse componist Jouni Kuronen (1958-).

Concours voor jong talent

Evenals in de voorgaande twee edities, stimuleert het Geelvinck Pianoforte Festival jonge professionele musici en conservatoriumstudenten om zich te bekwamen in het bespelen van historische pianofortes en met name de pianoforte tafelpiano. Aan het concours nemen deelnemers uit de gehele wereld deel, die vaak hiervoor speciaal naar Nederland komen, dit jaar uit Parijs en Helsinki. Het concours vond plaats op 11 en 12 oktober in ons museum. Dit jaar werd geen eerste prijs uitgereikt: de tweede prijs ging naar de jonge Chinese fortepianiste Chia-Yu Hsu uit Parijs.

Er staan maar liefst vijf historische tafelpiano’s ter beschikking van de deelnemers aan het concours. Deze instrumenten stammen uit de late 18^e en eerste kwart 19^e eeuw, waaronder een tafelpiano van een Amsterdamse pianobouwer. Tevens spelen de kandidaten op een excellent gerestaureerde pianoforte vleugel van de hand van de Weense pianobouwer Joseph Böhm uit 1820 (een “Austin Martin onder de pianofortes”: restauratie door Gijs Wilderom te Amsterdam). De jury bestond uit Willem Brons, Marcel Baudet, Stanley Hoogland, Kaoru Iwamura en Frederic Voorn. Dit concours is in samenwerking met het Young Pianists Festival in november, alwaar de winnaar, Chia-Yu Hsu, zal optreden op een pianoforte vleugel (gebouwd door Rosenberger rond 1820). De deelnemers werden op zaterdag 12 oktober gelauwerd tijdens het avondconcert van Richard Egarr in de Posthoornkerk, waar in de catacomben van de kerk het nieuwe depot van de Sweelinck Collectie gevestigd wordt.

Masterclass voor beginnende jonge musici

Voor het eerst werd dit jaar in het kader van het festival door de Pegasus School for Early Music een masterclass gegeven om jonge musici tussen de 10 en 16 jaar kennis te laten maken met de pianoforte tafelpiano. Hila Katz, initiator van de Pegasus School for Early Music (gevestigd aan de Amstel), leidde deze masterclass op historische tafelpiano, die samen met de conservator voor tafelpiano’s, Olaf van Hees, in ons museum werd gehouden op 12 oktober. Het doel is om jonge pianisten enthousiast te maken voor de tafelpiano. Juist omdat deze instrumenten licht bespeeld moeten worden, zijn zij zeer geschikt voor jongeren. Wij hopen hiermee een nieuwe generatie warm te kunnen maken voor dit opmerkelijke muziekinstrument. Het is een belangrijke additionele vorming voor jong talent op piano.

Flash mob concert op de Reguliersgracht

De uitvoering van Beethoven’s Mondscheinsonate door de fortepianiste Shuann Chai op een Broadwood uit 1803 in de openlucht was bedoeld om aandacht te trekken voor de Sweelinck Collectie. Deze opzet is gelukt. Niet alleen hebben diverse kranten, waaronder Het Parool en De Telegraaf artikelen geplaatst, maar tevens hebben wij van verschillende kanten aanbod tot hulp gekregen.  

Tot op 24 uur voor de uitvoering van het concert was niet duidelijk of het weer het zou toelaten om het op de Reguliersgracht uit te voeren. Piano’s kunnen niet tegen regen en deze historische tafelpiano’s al helemaal niet. Het alternatief zou zijn geweest de Passage onder het Rijksmuseum en voor dit alternatief hadden wij al een enthousiaste reactie van Wim Pijbes ontvangen. Het mooie nazomerweer liet het op de valreep toe om het flash mob concert toch op de Reguliersgracht uit te kunnen voeren. 

[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=eW7gemos_vg]

Concerten

Ondanks het vreselijke regenweer waarmee wij de rest van het festival geconfronteerd werden, hebben vele bezoekers de hoosbuien getrotseerd om de concerten in ons museum en in de Posthoornkerk mee te kunnen maken. De pianoforte concerten van Anna Maria McElwain, het Erard Ensemble, Bart van Oort, Richard Egarr en Michael Tsalka waren stuk voor stuk een succes en gaven ieder onderscheidend op eigen wijze inhoud aan ons uitgangspunt “piano’s met karakter, muziek met verhalen”. Van alle concerten zijn opnames gemaakt, die u binnenkort op onze website kunt bekijken. 

Wij zijn bijzonder blij met onze nieuwe concertlocatie in de Posthoornkerk, die wij in de toekomst in samenwerking met Stadsherstel Amsterdam veelvuldig hopen te mogen gebruiken. Onder het schip van de kerk is ons nieuwe depot voor de Sweelinck Collectie gevestigd. Hier komen ook twee oefenruimtes voor conservatoriumstudenten, alsmede een klein restauratieatelier. Tijdens het festival hebben wij al enkele groepen in de nieuwe ruimtes – die nog volledig moeten worden ingericht – kunnen ontvangen om een kijkje te nemen. 

Geelvinck Debat: de a-historische uitvoeringspraktijk

‘Niets is zo a-historisch als de historische uitvoeringspraktijk’ stelde de jonge klavecinist en musicoloog Andrew Meyer tijdens het Geelvinck Debat op woensdagavond 9 oktober. Hij onderbouwde deze stelling op basis van zijn analyse van historische opnamen uit de romantische muziektraditie. Daarmee ondermijnt hij de bestaande uitgangspunten van de huidige historisch geïnformeerde uitvoeringspraktijk. Het heftige debat over dit nieuwe geluid, dat bij de “Kenner und Liebhaber” in de zaal tot stevige reacties aanleiding gaf, werd geleid door de moderator, filosoof en musicus Bas van Bommel.

De discussie betreft het langzamerhand onwrikbare adagium van de historisch geïnformeerde uitvoeringspraktijk, zoals deze op de conservatoria wordt gegeven. Deze wordt door een groeiend aantal jonge musici als knellend beschouwd. Mogelijk is dit mede de reden, dat het aantal conservatoriumstudenten voor oude muziek, waaronder pianoforte, terug loopt. Een toenemend aantal musici en muziekdocenten gaan mee in een vrijere opvatting, waarbij ook improvisatie een belangrijk element vormt. Recente buitenlandse publicaties onder meer op basis van onderzoek naar historische opnamen (denk ook aan pianolarollen), geeft aanleiding om andere speelstijlen, dan het huidige ideaal van het muziekestablishment, in overweging te nemen.

Conclusie

Het was een sprong in het diepe, maar het kreeg alom bijval: de aanzienlijk uitgebreidere derde editie van ons muziekfestival is door gezamenlijke inspanningen succesvol afgerond. Het enthousiasme en de professionaliteit, waarmee de  musici de (historische) pianoforte vleugels en tafelpiano’s bespeelden of daarmee samenspeelden maakte indruk bij het publiek. Zonder de inzet van de vele medestanders, zoals de leden van de jury en het auditiecomité, degenen die de historische instrumenten in conditie hebben gebracht, de bruikleengevers en de vrijwilligers, zou het onmogelijk zijn geweest om met ons kleine team dit festival te realiseren. 

Het Geelvinck Pianoforte Festival is opgezet rond de Sweelinck Collectie, de belangrijkste Nederlandse collectie pianofortes en vroege piano’s. Het werd mede mogelijk gemaakt door de Gilles Hondius Foundation, M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting, Terra Vitis duurzame wijn en Diandela Bloemen. Inmiddels hebben wij het komende festival reeds in de steigers gezet.